Cách thành phần cơ bản của Web 3
Giới thiệu các thành phần cấu thành nên Web 3
Bài viết lược dịch từ https://medium.com/coinmonks/the-ideology-of-web-3-38d3d9849e5a
Mình vừa mở trang Buy Me a Coffee ☕. Nếu bạn thấy những bài viết của mình hữu ích và ý nghĩa, có thể ủng hộ tác giả bằng một ly cà phê nhỏ để mình có thêm động lực chia sẻ nhiều hơn 💙.
Tạm gác lại loại bài về xây dựng ứng dụng data sensitive, hôm nay chúng ta sẽ tìm hiểu về Web3, bài viết này sẽ đi theo “chiều rộng”, nghĩa là lướt qua những công nghệ, khái niệm để từ đó xây dựng lên hệ sinh thái Web 3. Nhưng đầu tiên hãy cùng nhau trả lời câu hỏi, “Web 3 là gì?”, theo Wikipedia
"Web3 (còn được gọi là Web 3.0) là một ý tưởng về thế hệ mới của World Wide Web, trong đó tích hợp các khái niệm như phi tập trung, công nghệ blockchain và nền kinh tế dựa trên token."
Dựa vào định nghĩa trên, chúng ta có thể thấy rằng blockchain là nên tảng của Web3, giống như động cơ hơi đối với cuộc cánh mạng công nghiệp. Về bản chất, blockchain là một cấu trúc dữ liệu, giống như Link list hay Queue mà chúng ta được học ở lớp Cấu trúc dữ liệu và giải thuật (hi vọng bạn không ngủ quên khi học môn này!!!), với một số tính chất đặc biệt là chỉ cho phép thêm vào và có thể được mọi người quan sát công khai. Blockchain được xây dựng dựa trên sự kết hợp của: mật mã học (cryptography), hệ thống phân tán (distribution system) và lý thuyết trò chơi (game thoery).”
Mỗi lĩnh vực đóng vài trò quan trọng trong Web 3. Mật mã học giúp cho web 3 không cần phải tin tưởng vào một bên thứ ba trung gian, hệ thống phân tán giúp lưu trữ dữ liệu lâu dài và không thay đổi, lý thuyết trò chơi giúp Web 3 có tính tự nguyện
Phi tín nhiệm (Trustlessness) sức mạnh của mật mã học
Các thuật toán mã hóa, đặc biệt là mã hóa khóa công khai (public key encryption), giữ vai trò then chốt trong Web3. Chúng cho phép người dùng truyền dữ liệu một cách ẩn danh mà vẫn đảm bảo dữ liệu không bị rò rỉ hay chỉnh sửa.
Ngay cả trong các hệ thống tài chính tập trung truyền thống, mã hóa cũng đóng vai trò quan trọng bởi người dùng luôn có nhu cầu về sự riêng tư và an toàn. Hãy thử hình dung nếu ngân hàng của bạn không áp dụng bất kỳ biện pháp bảo mật nào: mọi người đều có thể theo dõi giao dịch của bạn và dễ dàng đánh cắp tiền trong tài khoản.
Với cách hệ thống tài chính phi tập trung, bảo mật lại càng trở thành một vấn đề cốt lõi, không có một thực thể trung tâm nào để bạn có thể khiếu nại, không có một trung tâm chăm sóc khách hàng nào để bạn gọi điện. Nếu tiền của bạn bị hack, thì coi như bạn mất tiền, mãi mãi. Đây là lý do vì sao Bitcoin đặc biết chú trọng vào vấn để bảo mật các giao dịch dựa vào mã hoá công khai. Bitcoin đặc biệt dựa vào các quy trình bảo mật hơn là tin vào con người. Tóm lại: Toán thì đáng tin tưởng hơn con người.
Quan trọng là sự phi tập trung chỉ là phương tiên, còn mục đích chính là sự phi tiến nhiệm. Sự phi tập trung không phải lúc nào cũng tốt. Chẳng hạn, chúng ta hãy nghĩ về chiếc xe tải thu gom rác chạy hàng ngày, khi nó chuyển sang phi tập trung, nghĩa là mọi người, hàng ngày phải tự lái xe mang rác ra khu vực xử lý. Đây là một sự bất tiện lớn và không cần thiết.
Thực chất, phi tập trung chỉ thực sự có ý nghĩa khi những lợi ích của tính phi tín nhiệm, tính lâu dài và tính tự nguyện vượt trội so với lợi thế kinh tế nhờ quy mô lớn. Lấy ví dụ về xe rác ở trên: ở đây, yếu tố phi tín nhiệm gần như không đặt ra, bởi chẳng ai hứng thú đi lục thùng rác của bạn để xem bên trong có gì, và thùng rác vốn cũng hiếm khi chứa những bí mật cá nhân. Vì vậy, rủi ro khi phải tin tưởng vào một thực thể tập trung như công ty thu gom rác là rất nhỏ, trong khi lợi ích kinh tế từ việc tập trung hóa lại vô cùng lớn.
Nhưng trong trường hợp dữ liệu ngân hàng và các giao dịch tài chính thì điều ngược lại mới đúng. Thực tế, không có nhiều lợi thế về kinh tế khi bạn gửi tiền vào một ngân hàng tập trung so với việc giữ tiền mặt trong két sắt riêng của mình (trừ việc bạn có được tiền lãi từ ngân hàng). Ngược lại, lại có rất nhiều người khao khát chiếm đoạt số tiền đó của bạn. Vì thế, việc phi tập trung hóa hệ thống tài chính để bảo đảm một mạng lưới không cần sự tin cậy mang lại những lợi ích vượt xa chi phí. Đó chính là lý do tại sao Bitcoin lại hợp lý khi được xây dựng như một dự án blockchain.
Sự bền vững - sức mạnh của hệ thống phi tập trung
Thực chất, lợi thế theo quy mô lớn cũng đồng thời là điểm yếu của quy mô. Single point of failure là một nút thắt khi phát triển về mặt quy mô. Việc lưu trữ thông tin trên nhiều máy tính khác nhau là ý tưởng chính của một hệ thống phi tập trung. Nhưng việc đó cũng đi kèm với rất nhiều vấn đề kỹ thuật, như chúng ta đã tìm hiểu ở các bài post trước của mình. Một vấn đề gây đau đầu cho các nhà thiết kế là bài toán “Byzantine Fault Tolerance”. Đó là một yêu cầu một hệ thống blockchain vẫn phải hoạt động tốt khi có tới 1/3 số node là “bad actor”. Điều đó đặt ra yêu cầu là mỗi giao dịch phải được validate bới ít nhất 2/3 số node trong mạng.
Một câu hỏi khác được đặt ra khi chúng ta đạt được tính bền vừng, điều gì lên được lưu trữ trên blockchain? Nếu trong ví dụ về xe thu gom rác, bạn không quan tâm lắm nếu rác nhà bạn biến mất, thực ra bạn phải trả tiền cho điều đó. Nhưng bạn sẽ không muốn tiền của bạn đột nhiên biến mất. Vì vậy, các giao dịch tài chính, chẳng hạn như sổ cái của Bitcoin, là một lĩnh vực hiển nhiên cần đến tính lâu dài. Ngoài ra, còn người còn muốn lưu trữ lâu dài các thử khác như: các bức ảnh, website cá nhân ..
Hiện tại, mọi thông tin đều được lưu trữ trên đĩa cứng, hoặc trên cloud của một công ty nào đó như Google hay Amazon. Điều gì sẽ xảy ra nếu ổ cứng của bạn bị hư, Google bị hack. Giải pháp của Web 2 là tin tưởng hoàn toàn vào một thực thể trung gian, các công ty công nghệ. Nhưng với Web 3, ý tưởng hoàn toàn khác. Nơi mọi thứ điều được phân tán tại các máy tính khác nhau.
Một dự án nổi tiếng để lưu trữ thông tin lâu dài trên Internet là Arweave. Với lời hứa lưu trữ thông tin vĩnh viễn trên cách máy tính phân tán với một khoản phí trả trước nhỏ. Trong khi Arweave được thiết kế dựa trên blockchain, nó thực sự mà nói không hẳn là blockchain. Blockchain là một cấu trúc dữ liệu mà một node được trỏ tới node kế tiếp. Còn ở Arweave, mỗi node có thể trỏ tới nhiều node khác nhau, gọi là “blockweave”. Sự thay đổi này giúp việc truy cập dữ liệu hiệu quả hơn.
Như bạn có thể đoán, Arweave và các giao thức “permaweb” phi tập trung khác (chẳng hạn như IPFS) có mối liên hệ tự nhiên với Non-Fungible Tokens, hay NFT. Nếu coi các tài sản permaweb trên Arweave và IPFS là một ngôi nhà, thì NFT chính là giấy chứng nhận quyền sở hữu của ngôi nhà đó. “Ngôi nhà” có thể được bất kỳ ai ghé thăm hoặc đi ngang qua nhìn thấy. Nhưng chỉ có chủ sở hữu mới nắm giữ giấy chứng nhận quyền sở hữu ngôi nhà. Và khi chủ sở hữu bán ngôi nhà cho người khác, họ không thay đổi gì đối với ngôi nhà; họ chỉ đơn giản là chuyển giao giấy chứng nhận cho người mua. Việc có một NFT giống như giấy chứng nhận quyền sở hữu giúp cho việc xác nhận quyền sở hữu và chuyển nhượng tài sản trở nên khả thi và được đảm bảo bằng mật mã. Do đó, NFT không chỉ là những “biển số ảo để khoe khoang của dân crypto”; chúng có công dụng thực tế như giấy chứng nhận quyền sở hữu tài sản kỹ thuật số. Nhưng một giấy chứng nhận chỉ có giá trị khi tài sản mà nó đại diện thực sự có giá trị. Vì vậy, hãy thử dùng NFT để liên kết tới những thứ khác ngoài hình ảnh một con khỉ.
Sự tự nguyện - sức mạnh của Lý thuyết trò chơi
Mọi người không trở thành một node trong mạng lưới chỉ vì sự tốt bụng trong trái tim. Họ làm điều đó vì tiền. Tính tự nguyện được thúc đẩy bởi lý thuyết trò chơi này thể hiện ở nhiều nơi, rõ ràng nhất là trong các mô hình đồng thuận “Proof of Stake” – nền tảng của nhiều blockchain hàng đầu như Ethereum, Polygon và Binance Smart Chain. Như trong infographic cho thấy, về cơ bản bạn sẽ “đặt cọc” một lượng coin nhất định, chẳng hạn 32 ETH trên Ethereum, vào mạng lưới để trở thành validator và tham gia đồng thuận. Nếu bạn là một nút trung thực trong mạng, bạn sẽ nhận được “phần thưởng staking”, khoảng ~10% APY. Ngược lại, nếu bị phát hiện là hành vi độc hại, số coin đã stake (32 ETH) của bạn sẽ bị “cắt giảm” (slashed), và bạn sẽ mất toàn bộ phần thưởng. Vì vậy, bạn có một động lực theo lý thuyết trò chơi để trở thành một nút trung thực trong mạng lưới.”
Kết luận
Web 3 vẫn đang ở giai đoạn sơ khai và còn một chặng đường dài phía trước. Tuy vậy, chúng ta đã có thể bắt đầu nhìn thấy tầm nhìn mang tính cách mạng về tương lai của nó, với một hệ tư tưởng dựa trên tính phi tín nhiệm (trustlessness), sự bền vững (permanence), và tính tự nguyện (voluntariness).”
Hy vọng bài viết này đã mang đến cho bạn một vài góc nhìn mới về Web 3 Nếu có thắc mắc, đừng ngần ngại để lại bình luận – mình luôn sẵn sàng trao đổi thêm.
Nếu bạn thấy nội dung hữu ích, hãy subscribe để nhận thêm những chia sẻ chuyên sâu về kiến trúc hệ thống và microservices. Và nếu muốn ủng hộ mình có thêm động lực để viết nhiều hơn, bạn có thể mời mình một ly ☕ qua
– mình sẽ rất trân trọng!